Gaz łupkowy – szansa energetyczna czy przemijająca iluzja?

Gaz łupkowy to temat, który w ostatnich latach wywoływał wiele emocji – zarówno nadziei na niezależność energetyczną, jak i obaw o skutki środowiskowe wydobycia. Choć największą rewolucję gazu z łupków przeżyły Stany Zjednoczone, również w Europie, w tym w Polsce, pojawiły się ambicje wykorzystania tego źródła energii. Czym jest gaz łupkowy, jak się go pozyskuje, jakie niesie korzyści i zagrożenia? Oto kompleksowy przegląd wiedzy o tym surowcu.

Czym jest gaz łupkowy?

Gaz łupkowy (ang. shale gas) to odmiana gazu ziemnego, który znajduje się w szczelinach i porach łupków ilastych – osadowych skał o bardzo małej przepuszczalności. W przeciwieństwie do tradycyjnych złóż gazu, gaz łupkowy nie zbiera się w dużych komorach, lecz rozproszony jest w strukturze skały, co sprawia, że jego wydobycie jest znacznie trudniejsze i bardziej kosztowne.

Jak wydobywa się gaz łupkowy?

Proces wydobycia gazu łupkowego wymaga zastosowania specjalnej technologii:

1. Szczelinowanie hydrauliczne (fracking)

To główna metoda pozyskiwania gazu z łupków. Polega na wtłoczeniu pod wysokim ciśnieniem mieszaniny wody, piasku i chemikaliów do odwiertu, co powoduje powstanie mikropęknięć w skale i uwolnienie gazu.

2. Odwierty poziome

Po dotarciu do warstwy łupków, odwiert prowadzony jest poziomo, co zwiększa powierzchnię kontaktu z pokładami gazonośnymi i efektywność wydobycia.

Technologie te są zaawansowane, ale także kontrowersyjne – przede wszystkim ze względu na ich wpływ na środowisko.

Potencjał gazu łupkowego w Polsce

Na początku lat 2010. Polska była wskazywana jako jeden z liderów europejskiego wydobycia gazu łupkowego. Szacunki amerykańskiej Agencji Informacji Energetycznej (EIA) mówiły nawet o zasobach rzędu 5 bln m³. Rozpoczęto ponad 70 odwiertów poszukiwawczych, a międzynarodowe koncerny (m.in. ExxonMobil, Chevron, ConocoPhillips) rozpoczęły eksplorację w województwach: pomorskim, lubelskim i podkarpackim.

Jednak z czasem entuzjazm opadł. Okazało się, że:

• warunki geologiczne w Polsce są trudniejsze niż przypuszczano,
• przepisy prawne i biurokracja zniechęcały inwestorów,
• protesty społeczne i ekologiczne zwiększyły presję na ograniczenie działań,
• wyniki testów wydobywczych były rozczarowujące – zbyt mała rentowność.

Do 2017 roku większość zagranicznych firm wycofała się z Polski, a projekty poszukiwawcze zostały zamknięte lub zawieszone.

Zalety gazu łupkowego

Mimo kontrowersji, gaz łupkowy niesie ze sobą potencjalne korzyści:

• wzrost niezależności energetycznej – ograniczenie importu gazu, zwłaszcza z Rosji,
• nowe miejsca pracy i impuls dla gospodarki lokalnej,
• zwiększenie konkurencyjności rynku energii,
• mniejsze emisje CO₂ niż węgiel przy spalaniu.

Wady i zagrożenia

Technologia szczelinowania hydraulicznego budzi liczne obawy, m.in.:

• skażenie wód gruntowych przez chemikalia używane w procesie,
• intensywne zużycie wody – pojedynczy odwiert może pochłonąć nawet 20 mln litrów wody,
• emisje metanu – potężnego gazu cieplarnianego,
• ryzyko mikrowstrząsów sejsmicznych,
• degradacja krajobrazu i ingerencja w życie lokalnych społeczności.

Gaz łupkowy na świecie

Stany Zjednoczone

USA są największym producentem gazu łupkowego na świecie. Rewolucja łupkowa rozpoczęta na początku XXI wieku sprawiła, że kraj z importera gazu stał się jego eksporterem. W 2023 roku ok. 75% produkcji gazu ziemnego w USA pochodziło właśnie z łupków.

Kanada, Argentyna, Chiny

To kolejne kraje z rozwiniętym wydobyciem. W Europie poza Polską próbowały Niemcy, Wielka Brytania i Rumunia, jednak większość projektów zakończono na etapie badań ze względu na protesty i restrykcje środowiskowe.

Czy gaz łupkowy ma jeszcze przyszłość?

W dobie transformacji energetycznej i odejścia od paliw kopalnych, rozwój gazu łupkowego staje się coraz mniej opłacalny – zarówno finansowo, jak i politycznie. Unia Europejska koncentruje się na odnawialnych źródłach energii, efektywności energetycznej i zielonym wodorze. Jednak w perspektywie przejściowej, gaz (w tym łupkowy) może pełnić rolę paliwa pomostowego – zwłaszcza w krajach, które wciąż opierają swoją energetykę na węglu.

Gaz łupkowy to surowiec o dużym potencjale, który zmienił globalny rynek energii, zwłaszcza w USA. W Polsce wzbudził duże nadzieje, ale rzeczywistość geologiczna, prawna i społeczna okazała się barierą nie do pokonania. Choć temat gazu łupkowego przycichł, pozostaje on ważnym elementem debaty o bezpieczeństwie energetycznym i kierunkach rozwoju sektora paliw kopalnych w okresie przejściowym ku neutralności klimatycznej.